Monday, April 19, 2010

Нутгийн минь үнэр

Жирийн Монгол бүсгүй

Идэрийн гол

Тэсийн гол

Завхан гол

Хүнгүйн гол

Богдын гол сэрүү татаад сайхан шүү

Зуурмагт дүрж шарсан загас


Орц: загас 200гр
Темпура гурил 60гр
Сүү 40гр
Давс 3гр
Шар айраг 40гр /ямарч байж болно/
Хачир 150гр
Сүмс 50гр
Чимэглэл 30гр Цэвэрлэсэн загасыг урт гонзгойвтор болгон хувилна. Гурилан дээр сүү, шар айраг, яншуй, давс хийж хутгаад зуурмаг бэлэн болно. Энэ зуурмагт хувилж зүссэн загасаа дүрж их тосонд шарж болгоно.

Хэдэн мөрүүд


Учир нь үл олдох учгийн үзүүрээс

Уянгын дуу ч эгшиглэн сонсодоно

Улирах цаг аясны хэмжээнээс

Урсах боргион сонсодоно

Халуун шатам сэтгэлийн хайлалаас

Харанхуй үдшийн гуниг одно. ............





Сэм сэмхэн хаялах цасан ширхэг

Ширүүхэн амьдралын гунигийг сэдлэж

Сэрүүн жаврын хүйтэн агаар

Сэтгэлийн таашаалыг алдагдуулна...............

Бодол


Солиорсон бодлыг минь

Согтуу бадагуултай нийлүүлж

Согогтой бүхэнтэй хөлчүүрлэхүйд

Сод ухааныг төрүүлнэ.

Инээд хүрэм талстын

Ирмэх төдий дуслуудан

Саарыг жигшсэн зүүдээр сэрэхүйд

Санчигны үс бууралтна.

Тансаг, эс оршихуй холилдсон

Талын салхи шиг сэтгэлээс

Тунамал үнэнийг шүүн үзэхүйд

Тунгалаг горхины боргио сонсогдоно

Аяархан эшиглэх гуниг

Айзмын хэмнэлээр бүжисээр

Аадарын үүл шиг зовнихуйд

Алсын оргил будантав

Хүлээсэн итгэлийн тэр л од

Хүнийх болоод тэртээд одоход

Хурмастын догширсон бүхэн асгархуйд

Хурын тэнгэр сая л онгойно.

Гашилсан орон зайн

Гарах өдрийн тавилан эргэлдэхэд

Ганцхан намарт бууралтсан зүүд минь

Говийн зэрэглээг санагдуулна.

Цэг таслалын дунд орших

Цэнэггүй орчлонгийн үүднээс

Цэвэр цаасны таашаалыг мэдэрхүйд

Цээлийн ус тэс хөлдөнө.

Сэрэхүй, оршихуй сүлэлдсэн

Сав шимийн хорвоогийн бодлоос

Сая л төрсөн тэвчихүй

Сэм шүүрс алдана.

Дуусашгүй амьдралын замаас

Дундуур бүхнийг нөхөж

Дийлдэшгүй ухааны өөдөөс

Мэндийн хадагтай зогсном.

1996.09.04

Тахианы ороомог

Орц: Тахианы цээж хэсгийн мах 120 гр
Гахайн утсан мах 20гр
Тахианы машиндсан мах 60гр
Давс, перец
Төмсний нухаш
Тоор жимсний сүмс

1. Тахианы цээж хэсгийн махыг томоор нь хавтгайлан давтаад дээр нь нимгэн хэрчсэн гахайн утсан махыг зулна. Үүний дээр машиндаж амталсан махыг голд нь тавьж ороомог болгон хуйлна.

2. Бэлтгэсэн ороомогийг бага хэмжээний усанд хийж15-20 минут жигнэнэ. / Ороомогийг хүнсний цэвэр гялгар уут эсвэл тугалган цаасаар ороож байгаад жигнэвэл задарч бутардаггүй/

3. Төмсний нухаш бэлтгэж, үүндээ крахмал, өндөг, задь, давс, перец нэмж амтлаад хавтгай хэлбэрт оруулан цөцгийн тосонд шарна.

4. Тоор жимсэний сүмс бэлтгэх: Тоор жимс болон бага зэрэг цагаан гаа, сүү, давс зэргийг нийлүүлж буцалгаад тоор жимсний шүүс нэмж миксердээд шүүж авна.

5. Ороомогийг бэлтгэсэн төмсний хачиртай таваглаж тоор жимсний сүмс асгаж өгнө.

Sunday, April 18, 2010

"Сартуул хонины ноос"хөтөлбөр


- Сартуул үүлдэрийн хонь нь байгаль цаг уурын онцлог нөхцөлд зохицсон тэсвэр хатуужил сайтай, чийрэг бие цогцостой мах-ноосны хэвшлийн урт сор өтгөн ноолуураас бүрдсэн бүдүүвтэр ноостой хонь юм. Энэ хонийг Завхан аймгийн 10 гаруй суманд өсгөж байгаа ба нийт тоо толгой нь ойролцоогоор 688 мянга орчим байна.

- Сартуул үүлдрийн хонины ноос ямаан үс бага уртавтар учир боловсруулалтын явцад гарц ихтэй. Эм хонины ноосны бүрэлдэхүүн 79,6 % ноолуур, 7,1 % завсрын үс, 6,3 % нь сор үс, 6,7 % нь ямаан үс тус бүр агуулагддаг. (М.Төмөржав "Бэлчээрийн монгол мал")

- Сартуул хонины ноосон дахь технологийн шинж чанар өндөртэй нарийн ноолууран хэсгийн агууламж 60-75 % дээш байгаа нь бусад аймгуудын ноостой харьцуулахад хялгасыг ялгах үеийн гарц харьцангуй давуу байх талтай. Учир нь ямааны ноолуур, тэмээний ноос, сарлагийн хөөвөр нь өөр өөр төрлийн үснээс бүрддэг бөгөөд тэдгээрийн ноолууран хэсгийг нь ялгаж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг. Иймээс энэ технологийг ашиглан хонины ноосноос ноолууран хэсгийг ялган авч ээрмэл утас хийж нэхмэл, сүлжмэл эд эдлэл хийх эхний туршилтыг Нэхмэлийн хүрээлэн дээр амжилттай гүйцэтгэсэн юм.



Стратеги

Дэлхийн ба дотоодын зах зээлийн нарийвчилсан судалгаа, үйлдвэрлэлийн болон борлуулалтын өндөр үр ашигтай бүтэц, технологийн шинэчлэл зэрэг өрсөлдөх давуу талын стратегийг хэрэгжүүлнэ.

Өөрөөр хэл 1.Өрсөлдөх чадварыг бий болгож өөрийн нэрийн тэмдэг шошготой болох 2.Бизнесийн загварыг бий болгох 3.Санхүүгийн шинэ конвенц гаргах бэл брэнд, загвар, технологи, үйлчилгээ, гаднах үзэмж болон хэрэглэгчдийн хүсэн хүлээдэг бусад шинж дээр тулгуурласан ялгаатай өрсөлдөх давуу талын стратегийг хэрэгжүүлнэ.

Бид их хэмжээгээр үйлдвэрлэгч борлуулагч биш зөвхөн таны хэрэгцээнд гэсэн зарчим

1.Өрсөлдөх чадварыг бий болгож өөрийн нэрийн тэмдэг шошготой болох

2.Бизнесийн загварыг бий болгох

3.Санхүүгийн шинэ конвенц гаргах

Өрсөлдөх чадварыг бий болгож өөрийн нэрийн тэмдэг шошготой болох

1.Өрсөлдөх чадвартай байх.

1.1 Тодорхой бүтээгдэхүүний төрөл /ноос, ноосон бүтээгдэхүүн/ сонгон авч судалгаа хийх. Судалгаа нь тухайлсан бүтээгдэхүүний зах зээл байхаас гадна тухайн бүтээгдэхүүний бүхий л технологийн явцыг хамруулсан байна. Судалгааг БХҮҮБ болон орон нутгийн удирдлага, төсөл хөтөлбөрийн оролцоотойгоор хэрэгжүүлэх.

1.2 Ноосны салбарын нэмэгдсэн өртгийн сүлжээний /НӨС/зураглалыг гаргах. Үүнийг БХҮҮБ-ууд болон төсөл хөтөлбөр,эрдэм шинжилгээний байгууллагуудтай хамтран хэрэгжүүлнэ

1.3 Тэрхүү зах зээлд нэвтрэх, хэрэгжүүлэх арга замыг тодорхойлох. Бодлогын хөтөлбөр болгон хэрэгжүүлэх.

2.Өөрийн нэрийн тэмдэг бий.

2.1. Өөрийн тухайлсан бүтээгдэхүүнийг олон улсын стандартанд хамруулж брэнд тэмдэг нэрийг бий болгох

2.2 Мэргэжлийн ажилчин, өндөр технологийн мэргэжилтэнг бэлтгэх тогтолцоог хөхүүлэн дэмжих хөтөлбөрийг боловсруулан хэрэгжүүлэх. Ингэхдээ Засгийн газрын дэмжлэгийг чухалчилах

2.3 Мэргэжлийн лабортори байгуулж цаашид хөгжүүлэх. Ингэхдээ төсөл хөтөлбөрийн дэмжлэг авч хувийн хэвшлийн оролцоог нэмэгдүүлэх замаар хэрэгжүүлнэ.

2.4 Шинэ шилдэг технологийг нэвтрүүлэх. Технологи нэвтрүүлэхэд төрөл бүрийн урамшуулал шагнал олгох

Бизнесийн загварыг бий болгох

1.НӨС-д тоглогч нарын харилцаа холбоог тодорхойлох замаар үр дүнд хүрэх арга замыг эрэлхийлэх.

1.1 Худалдаа ба түүхий эд бэлтгэлийн ложистыг хөгжүүлэх. Ингэхдээ төр хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааны үндсэн дээр хууль эрх зүйн болон макро микро орчныг сайжруулах арга замуудыг тодорхойлох.

1.2 Бизнес эрхлэгчдийн харилцаа хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх. Энэ нь НӨС-н бизнесүүд бүтээгдэхүүнээ цугтаа зарах, түүхий эд материалаа хамтдаа татах, үзэсгэлэн худалдаа хамтдаа оролцох гэх мэт

1.2 Бизнес эрхлэгчдийг НӨС-н сэтгэлгээнд сургах, энэ загварт орохыг хүсдэг болгох.

2.Төрийн тусгайлсан дэмжлэг.

Энэхүү НӨС-н хүрээнд дараах санхүүгийн дэмжлэгүүд хэрэгжүүлэх хэрэгтэй гэж үзэж байна.

2.1 Одоогоор энэ салбарт засгийн газрын 2008 оны 83 дугаар тогтоолоор батлагдсан аж ахуйн нэгжид орлогын албан татварын хөнгөлөлт үзүүлж байна. Энэ нь татварын хөнгөлөлт нэг хэлбэр бодитойгоор хэрэгжиж байна гэсэн үг.

2.2 Ажлын байр шинээр бий болгосны шагнал олгох.

2.3 Тээврийн хөнгөлөлт болно.

3. БХҮҮБ-уудын үйл ажиллагааг дэмжих болон бэхжүүлэх

Санхүүгийн шинэ конвенц гаргах

1.Бага хүүтэй зээлийн бүтээгдэхүүн гаргах

Орон нутгийн удирдлага, банк санхүүгийн байгууллагатай хамтран энэ чиглэлийн бизнесийг дэмжих зээлийн сантай шинэ бүтээгдэхүүн гаргана. Энэ нь тухайн салбарын хувийн хэвшлийнхэнд жилийн 10%-н хүүтэй, 3-7 жилийн хугацаатай байх нөхцөлтэй гэх мэт

2.Зээлийн батлагааны сан байгуулах. Хөтөлбөр төслүүдийн зээлийн баталгааны санг шинэ зээлийн бүтээгдэхүүнтэй уялдуулах

3.Лизингийн үйлчилгээ. Энэ чиглэлийн ЖДҮ-дэд тоног төхөөрөмжийн болон бусад лизингийн үйлчилгээг бий болгож хөгжүүлэх

Үр дүн

1. Тухайн аймгийн ДНБ-н бүтэц дэхь боловсруулах үйлдвэрлэлийн эзлэх 12-13% хүртэл өснө.



2.Түүхий эд бэлтгэлийн систем бүрдэлдэн тогтож нийт аймгийн өрхийн 52,7% эзлэж буй малчид орлоготой болж ядууруулыг бууруулна. Өндөр мэргэжлийн ажилчин, мэргэжилтэнтэй болж хүн амын тодорхой хэсэг орлоготой болсноор орон нутаг хөгжих хүнийг хөгжүүлэх таатай нөхцөлийг боломжуудыг бий болгоно

3.Гадаад зах зээлд бүтээгдэхүүнээ борлуулдаг шинэ техологи бүхий үйлдвэрийн газрууд хөгжиж орон нутгийн орлогыг нэмэгдүүлж аймгийн улсаас авах татаас багасаж өөрөө өөрийгөө санхүүжүүлдэг болно.

4.Өөрийн нэрийн брэндийг болгосноор зөвхөн аймагтаа бус цаашилаад бүс нутагтаа энэ салбарыг өргөжүүлэн бизнесийг шинэ шатанда гаргана.

5.Гадаад, дотоод худалдааны тогтолцоотой болж дэд бүтцийн хөгжлийг хурдасгаж тээвэрлэлт болон бусад зардлыг багасгаж орон нутгийн шилжих хөдлөгөөнийг багасгана.

6.Банк санхүүгийн цоо шинэ харилцаа тогтолцоог бий болгож ЖДҮ эрхлэгчдэд бизнесийн таатай орчинг нь бүрдүүлж өгнө.

Засагт хан аймгийн Сартуул Сэцэн вангийн хошуу


Сартуул Сэцэн вангийн хошуу: Сартуулуудын тухай түүх шаштирт тэмдэглэгдэн үлдсэн нь нэн ховор бөгөөд XIII зууны эхэн үед цухас мэдээ гараад улмаар XVI зууны эхэн үед Далдан хөндлөн ноёнд Тангуд, Сартуул хоёр отог очсон гэх мэдээ гардаг. Юутай ч гэсэн XV зууны эхэн гэхэд Сартуулууд бүрэн монголжин Халхын нэгэн томоохон отог хэмээгдэх болсон нь мэдэгддэг. Өөрөөр хэлбэл Баянмөнх болох жононг гурван настай байхад нь Ойрадын Үгүйдэй Тайбо гэгч Халхын Сартуул отгийн Баяндай ахлахуй нарын гурван баатрын хамт Халхад хүргэн авчирсан хэмээн сурвалжид тэмдэглжээ. Чингэхээр дээрх сурвалжийн мэдээг үндэсэлэвэл XV зууны дунд үе гэхэд Сартуул нь бүрэн монголжиж Аглагийн 12 хүрээ (отог) Халхын нэгэн хэмээн нэрийдэгдэх болсон хэмээн үзэж болохоор байна. Сартуулууд энэ үед их хааны захиргаанд яваад Даян хааны отгон хөвүүн Гэрсэнз хунтайжийн их хатан Хатангуй Халхыг түүний долоон хөвгүүн хуваан захируулахад Сартуул нь Тангудын хамт зургадугаар хөвгүүн Далдан хөндлөн ноёны мэдэлд очжээ. Далдан ноёны эзэмшил нутаг дахь түүний орд өргөөг сурвалжид Сартуулын газар хэмээн тэмдэглэсэн байдаг байна. Далдан ноёны орд өргөө нь Сар хайрхан (одоогийн Дөрвөлжин сумын нутаг) уулын орчим байжээ. XVII зууны эхэн үе гэхэд Сартуулууд нь Халхын баруун гар Засагт хан аймгийн нэгээхэн хэсэгт багтаж Тангудын хамт нэг хошууг үүсгэн Засагт хан аймагт харьяалагдаж байснаа 1662 онд Тангуд отгийн эзэн Бинт ноён харъяат ардын хамт өвөр монголд суурьшсаны хойно дангаар нэг хошуу зохион Сэцэн вангийн хошуу хэмээн нэрийдэгдэх болсон байна. 1691 оны Долоннуурын чуулганаар Сартуул сэцэн вангийн хошуу нь Засагт хан аймгийн 7 хошууны нэг гэгдэн Засаг ноёноор Далдан ноёны хөвгүүн Жүндүдэй хатан баатар, түүний хөвгүүн Дамба хөндлөн тойн, түүний хөвгүүн Саран ахайг батламжлан цол хэргэм шагнан хошуу захирсан засаг ноён болгожээ. Хошууны нутгийн хил нь өмнө зүг Зүр хүзүү, Завхан гол, Тахь хошуу, Хомын тал, баруун зүг, Хар нуурын хөвөө, Хатуу тээл, Айраг нуур, баруун хойд, хойд талаараа Талын суудал, Үнэгэд, Хулж булаг, Улаан толгой, Загт, Туулайт, Сонгино уул, Уйтан булаг, зүүн хойт, зүүн талаараа Улаан толгой, Муу түлээт, Айраг нуур, Хавцгайт гол, Хунт Холбоо нуур, өвөр Улаагчин, Улаан эрэг хүрэх ажээ. Манжийн үеийн Халхын өрнө замын зүүнгарын зүүн этгээдийн хошуу, Богд хаант Монгол улсын үед Сартуул сэцэн вангийн хошуу хэмээн нэрийдэгдэж байгаад 1923 оноос Хантайшир уулын аймгийн Сэцэн Сарт уулын хошуу хэмээн нэрийдэгдэх болсон байна. Хошууг засаг ноён Саран ахай, Ламжав, Цэдэнжав, Норов, Дэндэвдорж, Цэсүнжав, Цэвээнжав, Ванчинбазаржав, Насанбуянжаргал, Жалчингомбоцэдэн нар угсаа залган захирч иржээ. 1918 оны мэдээгээр 2291 өрх, 10152 хүн ам, үүнээс тайж 1301, хамжлага ард 2377, лам 1092, албат ард 429, сул ард 282, эмс охид 4671 байжээ. 12,2 мянган толгой малтай байв. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр Завхан аймгийн Сонгино, Ургамал, Сантмаргац, Завханмандал, Дөрвөлжин, Барчин, Чандмана-Өлзийт, Увс аймгийн Завхан сумдыг зохиосон байна.
Эх сурвалж: http://denvermedee.com/

Сартуулын тухай зарим баримтууд


Баримт №1

Сартуул ястан "сарт аул" чантуу айлууд" гэсэн түрэг үгнээс гаралтай гэж зарим судлаачид үздэг. Тэгвэл чантуу нар нь анх Енисей мөрний ойролцоо ан гөрөө хийж амьдардаг, царай төрхийн хувьд Европ төрхтэй Динлин нартай худаг ураг явсан Түрэг угсааны Узбекууд буюу Уйгурууд гэж үздэг. Мөн зарим судлаачид чантуу нарыг Хиргисүүд буюу Кыргыз нарын нэг салбар гэж үзэж тайлбарладаг. Аль ч утгаар нь авч үзсэн Енисей мөрөн, Саяаны нуруугаар нутаглаж байсан Европ төрхтэй Динлин нартай худаг ураг явсан Түрэг овог аймгуудын үр хойчис нь сартуул ястан бололтой.

Баримт № 2:

Сартуул бөө нар Тагна Тыва буюу Саяаны нуруунаас гаралтай Модор хэмээх онгийг гол шүтээнээ болгон залж явдаг байна.

Баримт №3:

Сарт гэдэг үг нь худалдаачид, жинчид гэсэн эртний энэтхэг үгнээс гаралтай ба дундад Азид амьдарч байсан түрэг, перс гаралтай, суурьшмал амьдралтай хүмүүсийг Төв Азийн нүүдэлчин түрэг, Монгол гаралтай хүмүүс Сарт-ууд хэмээн нэрлэж байжээ. Сарт гэдэг нь ямар нэгэн овог аймаг, гарал үүсэл нэгдмэл хүмүүсийн нэр биш, харин гарал үүслээсээ үл хамааран тухайн үед дундад Азид байсан суурьшмал амьдралтай хүмүүсийг нэрлэсэн нэр бололтой гэж зарим судлаачид үзжээ.

Баримт № 4:

Дундад Азид Оросын нөлөө өргөжиж эхэлсэн 19-р зуунаас эхлэн Оросууд Сарт гэдэг үгийг өргөнөөр хэрэглэх болж дундад азийнхнийг (Туркменстан, Узбекстан) нэлэнхүйд нь Сарт гэж нэрлэх болжээ. Сонирхолтой нь Сарт гэдэг үг нь 1924 оныг хүртэл хэрэглэгдсээр байсан ба Зөвлөлт Холбоот Улсын үед Сарт гэдэг үг нь доромжилсон, доорд үзсэн үг гэж үзээд сарт хүмүүсийг сарт-ууд гэж дуудахыг хориглосон байна. Тэгээд дундад азийнхнийг угсаатны гарлаар нь ялган зааглаж Туркменстан, Узбекстан гэж нэрлэх болжээ.

Баримт №5:

Түүхийн эх сурвалжаас харахад Сартуулууд нь эзэн Чингис хааны болон хаан хөвгүүдийнх нь төр барих үед дундад Азиас одоогийн Узбекстан, Афганистан, Тажикстаны нутгаас олноор нүүлгэн авчирч суурьшуулсан урчууд дархчууд тэдний удам ажээ.

Эдгээр баримтуудаас хамгийн сүүлийнхэн их хүчтэй яригддаг бас бичигддэг. Сартуул ястан нэг бол Монголжсон Түрэг угсааны хүмүүс эсвэл Монгол, Түрэгүүдтэй ямарч холбоогүй Дундад Азийн Согд, Перс гаралын хүмүүс ажээ. Баримтууд асуултуудын хариуг нэхсээр...