Tuesday, January 31, 2012

Бөөгийн тухай баримтууд

Баримт № 26

Бөө хүнд дараах эрдэм чадал байдаг гэж үздэг. Энэ нь нүд хуурах, сэтгэл хувиргах эрдэм, тэгээд увдис. Нүд хуурахын эрдэм гэдэг нь илбэ байдаг бол сэтгэл хувиргахын эрдэм нь хүний бодож байгааг алс холоос хувиргах, өөрчлөхийг хэлдэг байна.  Өөрөөр хэлбэл алс холын орон зайнаас л хүний сэтгэл санааг нь эргүүлээд хаячихаж байгаа гэсэн үг юм. Үүнийг ховс ч гэж нэрлэдэг. Харин увдис гэдэг бол  ховс, илбийн алин ч биш, цэвэр байгалийн хүч гэж үздэг байна.

Баримт № 27

Бөө бол хүн төрөлхтөний анхны эмч нар юм. Бөө хүн лус савдаг болоод ус, шороотой хүний биеийг ижилсүүлж үздэг.  Өөрөөр хэлбэл хүн өөрөө биологийн амьтан юм болсон хойно байгаль дэлхийтэй хүй холбоотой гэж юм.  Нэг ёсондоо хүний уурлах баярлах, гомдох энэ бүхэн лус савдагийн бороо орох, цасан шуурга тавих, хэт халахтай адилтгаж үздэгтэй. Тиймээс бөө нар хүнийг эмчилэхдээ ургамлаар, усаар амьтны бие махбодын янз бүрийн зүйлээр, дом шившлэгээр, далдын хүчээр эмчилдэг байна.

Баримт № 28

Бөө бол өөртөө анагаах ухаан, яруу найраг, хөгжим, түүх, жүжиг, бүжиг, домог зүй, хэл аялгуу, хэллэг, монгол хэлэнд байхгүй монгол үг, дүрслэх урлаг, уран баримал, угсаатны зүй зэрэг олон зүйлийг багтаачихсан асар том шинжлэх ухаан гэж бөө судлаач эрдэмтэн О.Пүрэв гуай тодорхойлжээ.


Тувагийн тухай хэдэн баримт

Баримт №1
Түүхэн сурвалжаас харахад Тува гэдэг нэр хожуу орж ирсэн байдаг юм. Монгол, Оросын түүх бичлэгт 1920-иод оны дунд үе хүртэл Тагнын Урианхай, Уряанхайский край нэрээр орсон байдаг.

Баримт №2
Тагнын Урианхай нар төрөлхийн анчин гөрөөчин учир харвах намнахдаа сайн. Өлчир, тэсвэртэй, газар орны онцлогийг гярхай мэддэг цөс ихтэй дайчид юм. Тэд Чингэс, Зүчийн үеэс Монгол төрийн зараалаар цэргийн албанд зүтгэсэн. Зүүнгар улсаас 1716 онд Төвд рүү хийсэн аян дайнд Тагнын Урианхайн дайчид оролцож нийслэл Лхас хотыг нь эзэлсэн цэргийн бүрэлдэхүүнд байсан байдаг.

Баримт № 3
1727 онд Орос Манжийн хилийг тогтоох үед Тува нь Халхын харьяалалд байсан ба харин Халх энэ үед манж Чингийн ивээлийн улс болсон байлаа. Халх Ойрадын дайны үеэр Тагнын урианхай нар Халхын Хатан Бүүвэй баатар /хотгойдын ноён /-ын албат байсан ба түүний цэрэгт багтан ойрадуудтай тулалдаж байсан ажээ.

Баримт № 4
Оросууд Чин гүрнийг шахамдуулсны хүчинд 1863 оноос л Тагнын урианхайд албан ёсоор худалдаа хийж эхэлсэн ба үүнийхээ хажуугаар хэрмэл Оросууд алт хайж, 1800- аад оны сүүлээр энэ бүс нутагт алтны арвин нөөцтэй болохыг олз хайгч хэрмэл Оросуудаараа дамжуулан хаант Орос мэдэж авчээ. Үүний дагуу 1883 оноос төрийн бодлогоор өргөн хэмжээний судалгаа хайгуул явуулж эхэлсэн байдаг. Оросоос Тувад явуулж байсан геологи хайгуул, газар зүй, угсаатны зүйн судлаачид нь эрдэмтэн эрдэм шинжилгээний ажилтан нэрээр халхавчилсан хаант Оросын армийн жанжин штабын тагнуулын газрын ахлах офицерын өндөр хэргэмтэй ажилтнууд байсан байдаг.

Баримт № 5
1885 онд л Туран нэртэй анхны орос суурин үүссэн боловч хорь гаруйхан жилийн дараа буюу Тагнын урианхай бол манай протекгорат хэмээн Хаант Орос зарлах үед оросууд аль хэдийн нь 200 гаруй суурин байгуулчихсан Тувад амьдрагч 5 хүний нэг нь орос болчихсон байжээ.

Баримт №6

Оросууд Монголын ар хударгаар Хятадтай нэгэн тохиролцоо хийсэн нь Тагнын Урианхайг Орос, харин Алтайн хязгаарыг Хятад эзэгнэхээр харилцан тохирсон нууц тохиролцоо байлаа. Гурван улсын төлөөлөгчид Хиагтад гэрээ байгуулахаар уулзаж эхлэхээс 9 хоногийн өмнө буюу 1914 оны VII сарын 17-ны өдөр Хаант орос Тагна Урианхайг ивээлдээ аван Енисейн губернид хамааруулсанаа зарласан юм.

Бөөгийн тухай

Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн тэргүүн дэд захирал, анагаах ухааны доктор, дэд профессор П.Насанцэнгэлт ярьж байна.

-Бөөд үзүүлсэн, бөө болох гэж байгаа хүмүүс эмнэлэгт олноороо хандах болсон гэх юм. Шалтгаан нь юу байна вэ?
-Стерин эмгэг гэж бий. Энэ төрлийн сэтгэцийн өөрчлөлт ямар нэг стресстэй холбоотой байдаг. Дундад зууны үед үхсэн хүний дүрд хувирах, авснаас босч ирэх зэргээр илэрдэг байсан бол XIX зуунд унаж татдаг өвчин бий болсон.
Өнгөрсөн зуунд стерин гаралтай саа саажилт, дүлий хараагүй болох зэрэг шинж гарч ирсэн. Сүүлийн үед ер бусын ид шид, сүнсэнд, бөөд итгэх шинжээр их илэрч байна. Стерин шинж тэмдэг тухайн үеийн нийгэм сэтгэл зүйн хамгийн дуулиантай үйл явдал нийгэмд хүнд гэж тооцогдож байгаа өвчнүүдээс шалтгаалдаг. Сэтгэн бодох нь хөгжөөгүй, урлаг галбирын хүмүүс, эрх танхи хүүхдүүд энэ эмгэгээр өвдөх нь их байдаг. Тухайлбал, сүүлийн үед олон хүн өөрийгөө бөө боллоо, бөө болчихлоо гэх хэтэрхий итгэж, эмгэг нь хүндэрч ирж байна.
-Бөө болох хувьтай хүмүүст унаж татах шинж илэрдэг юм биш үү?
-Бөө боллоо гэх зэргээр солиоролд их орж байна. Хүмүүс сэтгэцийн эрүүл мэндийн талаарх мэдлэг муу байгаа нь ийм ойлголт давамгайлахад хүргэж байна. Олон улсын ангилалтай, унаж татдаг өвчин байдаг. Энэ төрлийн өвчин эрүүл байж байгаад 20 гаруй насандаа гэнэт ухаан санаа нь самуурах байдлаар илрэх нь ч бий. Гэтэл түүнийг "Онгод нь ороогүйгээс ухаан нь өөрчлөгдөж байна. Тиймээс бөөгийнхөө онгодыг авах хэрэгтэй" гэх мэтээр ятгуулсан олон хүн бөө болж байна. Үнэндээ тэр хүмүүс сэтгэцийн суурь өвчтэй байсан хэрэг. Энэ өвчнийг нь далимдуулж залилан хийж хуурах үйл ажиллагаа их байна. Уг нь тэр төрлийн өвчтөнүүдийг эмчлэх олон улсын стандарт бий. Уналтын эсрэг эм уугаад, эмчилгээндээ явах замаар л эдгээдэг. Гэтэл бөө болгож байна гээд өвчнийг нь хүндрүүлчихдэг.
-Унаж, татах өвчин удамшдаг уу?
-Зарим нь удамшдаг. Гэмтэл, тархины өвчин зэргээс ч үүсэх нь бий.
-Танай эмнэлгийн хяналтад байдаг өвчтөнүүд бөө болсон тохиолдол бий юу?
-Олон бий. Өвчтөнүүддээ тогтмол эмээ хэрэглэ гэж зөвлөхөөр өнөөх бөө нь "Чи эм ууж болохгүй. Бөө болоод л зүгээр" гэх юм. Тэр бүү хэл бөөд архи ус шиг үйлчилдэг гээд ойлгуулчихдаг. Тэгэхээр өнөөх унаж татдаг хүмүүс бөө болж байна гээд нэг шил архийг нэг дор уучих жишээтэй, Цочмог согтолтод орсон хүний ухаан санаа нь өөрчлөгдөж, хэл нь ээдэрч, янз бүрээр ярихаар "Онгод нь орчихлоо" гэдэг.. . .
-Өөр хүний сүнс биед нь орчихоор тэгдэг юм биш үү?
-Архийг шил, шилээр нь уучихаад баахан дэмийрч байгаад бөөлжчихдөг. Байсхийгээд л дахиад архи ууж дэмийрдэг. Ингэж архи ууж, тамхи татаад байхаар архинд донтох, тамхинд донтох эмгэгтэй болдог. Сэтгэцийн эмгэгтэйн дээр архи, тамхинд донтчихоор яах билээ. Ер нь стерин гэдэг өөрөө, өөрийгөө ятгачихсан түүнээсээ болж сэтгэцийн эмгэгтэй болдог өвчин. Хараагүй боллоо гэж итгэвэл хараагүй болно, нүдэндээ өөр хүний амьдралыг харна гэвэл харагдаж байна гэж өөртөө итгэдэг. Тиймдээ ч бөө болоод, бусдын дүрд хувирч амьдрал ахуйг нь хараад байна гэдэгтээ итгэдэг өвчин. Байр орон сууцаа барьцаанд тавьж байгаад бөө болдог.
Бөө боллоо гээд сэтгэцийн эмгэг нь эдгэхгүй шүү дээ. Гэр бүлийнх нь нэг гишүүн ухаан алдаж унасан л бол бөөд үзүүлдэг. Бөө нь “Онгод тэнгэр нь дуудаж байна” гээд шавиараа авдаг юм шиг. Гэтэл унаж, татаад байгаа нь сэтгэцийн өвчний нэг хэлбэр шүү дээ Шашин сэтгэл зүйн ач холбогдолтой нь үнэн. Гэхдээ шинжлэх ухааны үндэстэй эмчлэх ёстой.
Монголд дэндүү олон бөө бий болж байна. Ихэвчлэн шунаг, сувдаг сэтгэлээс үүдэлтэй, сэтгэл зүйн боловсролгүй хүмүүсийг олзолж байгаа нь харамсалтай.
-Бөө болж байгаа хүмүүст гэр бүлийнхзн нь итгэдэг. Хүмүүс ч үзүүлж, засал хийлгэнэ. Тэгэхээр өөрийгөө өвчтэй гэдэгт итгэхгүй байх.
-Өөртөө маш итгэлтэй болдог. Ар гэрийнхэн ч "Манай хүн хардаг, мэддэг" гээд итгэчихсэн байдаг. Жишээлбэл, нэг бөө дүүг нь өөртөө даатгаж шавиараа авсан байдаг. Тэгээд ах нар руу утасдаж элдэв зүйл нэхдэг. Нөгөөдүүл нь дүүгээ бодож айсандаа хүссэнийг нь биелүүлдэг байгаа юм. Энэ бол ерөөсөө л өөртөө хэт итгэх өвчин гэдгийг жишээн дээр тайлбарлая. Нэг эмэгтэй ,нөхрөө нас барсны дараа "Нөхөр маань нэг шөнө ирээд миний хажууд хэвтсэн. Энэ үйл явдал гурван сар давтагдсан. " Арга ядаад бөөд үзүүлээд өөр байранд орсноос хойш нөхөр маань ирэхээ больсон" гэж манай эмчид ярьсан. Шинжлэх ухааны үндэслэлээр тэр эмэгтэй нөхрийнхөө орон зайг асар ихээр үгүйлж байгаад өөрөө хамт байна гээд итгэчихсэн. Өөр байранд орвол зүгээр болно гэж бөө нь ятгаж, өөрөө итгэснээс нөхөр нь харагдахаа больсон байна. Энэ мэтээр бөө хүний нуруу руу халуун ус цацаж, халуун төмрөөр хайрч түлэх мэт эмгэг нь янз бүрээр илрэх нь бий.
-Бөөд итгэсэн, бөө болж байгаа гэж шашны зан үйлээр явсан хүмүүс хэр хүндэрснийх нь дараа ар гэрийнхэн нь танайд ханддаг бол?
-Муудсанаас сайжирч ирдэггүй. Ер нь олонхи хүмүүс хүнээ бөөд үзүүлдэг. Бөө нь баахан зан үйл хийлгэдэг. Тэрнээс нь болж хүндэрсэн тохиолдол их.
-Бөө болохоор модон дээгүүр нисэх мэтээр жирийн хүн хийж чадахааргүй зүйлийг хийдэг юм гэсэн. Энэ бас өнөөх сэтгэцийн өвчтэй нь холбоотой юу?
-Бөө нар модон дээрээс нисэх гэж байна гээд маш хурдан гүйцгээж байгаад нэгэн дээрээ дарж унаж бэртэж байсан тохиолдол бий. Өөрөөсөө илүү ур чадвартай гээд бодит байдлаас өөр зүйл яриад байгаа нь үнэнд нийцсэн асуудал биш.
-Бөөг шүтдэг, даатгадаг хүн олон. Гэтэл бөөг нь сэтгэцийн өвчтэй гэвэл хүмүүс яаж хүлээж авах бол?
-Бөөд даатгуулчихлаа гэж бодохоор нөгөө хүн нь бөөлчихлөө гэж бодоод нөгөө хүн мөн л өөрийгөө ятгачихаж байгаа хэрэг. Жишээлбэл, "Өнөөдөр сайхан байна. Би хийж чадна" гэж бодохоор чаддагтай л адил. Өөрөө өөрийгөө тайвшруулах сэтгэл зүйн дасгалаа бөөгөөр л хийлгэж байна гэсэн үг шүү дээ. Тулгамдсан асуудал байгаа бол дүүргийнхээ сэтгэцийн эмчтэй уулзаад зөвлөгөө авч болно. Гэтэл монголчууд тэгдэггүй. Би бүх бөөг сэтгэцийн эмгэгтэй гэж хэлээгүй. Сэтгэцийн эмгэгтэй олон хүн өөрийгөө ятгаж бөө болдог, түүний нөлөөнд хүмүүс хохирч байна.
-Өөрийгөө бөө гэж итгэсэн хүн танай эмнэлэгт эмчлүүлж байхад үзүүлэх гэж ирдэг хүн бий юу?
-Ганц бөө биш, хүний амьдралыг хардаг гэдэг хүмүүст үзүүлж харуулах гэсэн хүн олон бий.
-Эмнэлэгт хэвтэж байхдаа бөөлж энэ тэр бол орох уу?
-Үгүй. Нэгэнт сэтгэцийн эмгэг учраас өөрийнхөө зүй тогтлоор л эмчлүүлээд гардаг. Зовсон, зүдэрсэн хүмүүс мухар сүсэгтээ хөллөгдөн бөөд үзүүлдэг. Бөө өөрт нь үзүүлсэн нэг хүнд "Долоон сая төгрөг аваад ир. Түүнийг чинь галд шатааж байж бузар арилна" гэсэн. Нөгөө хүн эд зүйлээ зарж байгаад долоон сая төгрөг авчирч өгснийг нь нүдэн дээр нь шатаачихсан байдаг. Энэ бол хүмүүсийн сэтгэцийн эмгэгийн талаарх ойлголттой холбоотой. Бүр дундад зуунаас сүнс, ид шидийг сэтгэцийн эмгэгтэй холбодог болсон. Гэтэл аль хэдийнэ хоцрогдсон сүнс, ид шидэд итгээд байгаа нь ном уншдаггүйтэй холбоотой. "Тунгалаг тамир" романыг уншчихаад киног нь үз. Кино хэзээ ч номыг гүйццэггүй. Ном уншаад номын цагаан солио гээчийг туссан хүн байхгүй.
                                                                 Эх сурвалж: http://www.dayarmongol.com/

Monday, January 30, 2012

Сонирхолтой баримтууд

Сэдэв №1
Америкийн индианчууд өнөөгийн Алтайн нутаг дэвсгэрээс Америкт ирснийг ген судлаачид тогтоожээ. Казахстан, Хятад, Монгол болон бусад бүс нутгаас цуглуулсан дээжтэй, тэрчлэн индианчуудын янз бүрийн омгийн төлөөлөгчдийн ДНК-тай харьцуулсан байна. Алтайн өмнөд нутгийн оршин суугчид нь хойд нутгийнхнаа бодвол индианчуудтай илүү ойр төрөл болохыг судлаачид мөн тогтоож чадсан байна. Хойд Америкт шилжин суурьших хөдөлгөөн барагцаалбал 18-20 мянган жилийн өмнөөс эхэлсэн бөгөөд тэр үед Сибириэс Аляск руу хүмүүс шилжин суурьшсан тухай онолыг шинэ судалгааны дүн нотолжээ.

Сэдэв № 2
Эртний их Хүн гүрний их хааныг Модун шаньюй гэж дэлхий дахины гэж нэрлэж бичдэг билээ. Гэтэл Японы эрдэмтэд үүний жинхэнэ язгуурыг тайлжээ. Модун шаньюй гэж эртний ханз уншлагаар уншвал Бокуто Цузэн Ву гэдэг ажээ. Японы эрдэмтэд Бокуто гэдэг нь Багатур-ыг, Цузэн гэдэг нь эзэн гэдгийг тэмдэглэсэн байх учиртайг, тэр үеийн галиглах зүй тогтлоор хөөн тайлжээ. Ву гэдэг нь хаан гэсэн үг аж. Тэгэхлээр их Хүн гүрний их хааны нэр цол маань Модун шаньюй биш, Баатар-Эзэн хаан хэмээн тайлан тогтоожээ.



Сэдэв №3
“Кеплер 22-Б” хэмээх гариг нартай адилхан, нэгэн одтой маш ойрхон байгаа ажээ. Од гариг хоёрын зай дэлхий, нар хоёрын зайнаас 15 хувь бага бөгөөд 290  хоногт тэр гаригаа тойрдог гэнэ. Дэлхийгээс 600 гэрлийн жилийн зайтай тэр гариг ойролцоогоор 22С градусын температуртай дэлхийгээс 2.4 дахин том гэнэ.

Saturday, January 14, 2012

Завхан хэмээх нэрийдлэгийг судалсан урьдчилсан үр дүнгээс

Харин доктор, профессор Х.Содномцэрэн Завхан хэмээх нэрийдлэгийн талаар судлан үзээд энэ нь Зөвхөн, Завхан буюу ганц цорын ганц гэсэн утгатай үг бололтой гэж тайлжээ. Мөн судлаач Э.Равдан Завхан хэмээх үгийг Завьхан хэмээн үзсэн нь бий.
Бид Завхан хэмээх нэрийг судлахын тулд юуны түрүүн түүхэн сурвалжаас энэхүү нэрийдлэгийг хайсан юм. Чингэтэл 1662 онд Ордосын Саган сэцэн хунтайжийн туурвисан “Эрдэнийн товч” хэмээх бүтээлд Завхан хэмээх нэрийдлэг дурьдагдсан байна. Тэрхүү зохиолд, Түмэдийн Алтан хан Ананд 1541 онд дөрвөн Ойрадад дайлаар мордон Хүнгүй Завхан голд бут цохисон хэмээсэн нь бий. Мөн энэхүү зохиол болон XVII зууны дунд үед зохиогдсон “Их Шар тууж” хэмээх сурвалжид 1450 оны үед Самар хатан Тайсун хааны хөвгүүн Молонг үхэглэн мордож Хүнгүй Завхан дээр дөрвөн Ойрадад довтлон эрхэндээ оруулж байсан хэмээжээ.
Дээрх мэдээнээс харахад ямартай ч XV зууны үед Завхан хэмээх нэрийдлэг байсан нь илэрхий байна. Түүнээс өмнөх үеийн түүхийн сурвалжаас энэхүү нэрийдлэгийг хайн авч үзвэл, “Монголын нууц товчоо”-ны нэлээд хэдэн эхүүдээс бид сайхь нэрийг хайн үзсэн боловч олж үзсэнгүй харин XII зууны үеийн Монголын нэгэн томоохон ханлиг болох Хэрэйдийн ханлиг нь Хангайн уул, Завхан голоор нутаглаж байсан учир Хэрэйдийн ханлигтай холбоо бүхий мэдээ сэлтийг түүвэрлэн харж байх зуур 1301 оны үед Персийн түүхч Рашид-Ад-Диний тэргүүлэн зохиосон “Судрын чуулган” хэмээх бүтээлд Хэрэйд аймгийн нутагшилтын тухай өгүүлэхдээ Yaba Yabahan (Jaba Jabahan) гэх газар усны нэрийг дурьдсан байна. Энэхүү Y, болон J үсэг нь хоорондоо дүрс урвадаг болохыг хэлэх юун.
Өнөөгийн Завхан аймгийн нутаг нь эртнээс нааш Түрэг угсааны аймгуудын нутагшин сууж асан бүс нутаг болохын дээр өнөө хир эртний Түрэг хэлээр нэрийдэгдсэн газар усны нэр нэлээд тохиохын учир бид энэхүү Yaba Yabahan (Jaba Jabahan) хэмээх нэрийдлэг нь Монгол нутагт Түрэгүүд өөрсдийн улсыг эрхшээн тогтоож байх үе магадгүй түүнээс өмнө төлөвшин тогтсон болов уу хэмээн санав.
Тиймээс энэхүү үгийн утга гаралыг нь эртний Түрэг хэлний толь бичигээс хайх нь зүйтэй хэмээн үзэж Оросын эрдэмтэн В.М.Наделевийн “Деревний Тюркский словарь”-аас шүүрдэн авч үзвэл дээр өгүүлсэн Jaba хэмээх нэрийдлэг тохиосон юм. Өөрөөр хэлбэл Завхан хэмээх нэрийдлэг нь Jaba + Han гэсэн хоёр үгний нийлбэрээс бүтсэн гэж үзэж болохоор байна. Jaba хэмээх үг нь үгийн гарлын хувьд Зэрлэг, догшин, ширүүн хэмээх агуулгыг илэрхийлэх бол Han хэмээх нь энэхүү агуулгаараа бүс нутгийн захирагч, эзэгнэгч гэсэн агуулгаар нь ойлгож болох юм. Тэгэхээр Завхан хэмээх үг нь гаралын хувьд Зэрлэг, догшин, ширүүн эзэн хэмээх утгатай гэж үзэж болох байна.
Эдүгээ Завхан гол хэмээхийг одоогийн Улиастай хотын доохон талд Богдын гол болон Чигэстэйн гол нийлэн цааш урсахыг хэлэх бөгөөд Богдын гол хэмээх нэрийдлэгийн тухайд Монгол оронд бурханы шашин хүчтэй түгэн дэлгэрсэн XVII зууны үеэс үүсгэлтэй бөгөөд тэрнээс өмнө хэрхэн нэрийдэгдэж байсныг тодруулах нь чухал юм. Тэгэхээр бидний үзэхэд Завхан голын эх өнөөгийн Богдын гол нь Хангайн уулын өндөрлөг газраас эх авч урсахдаа хүчтэй түрлэг аван ширүүн урсгалтай байсан нь тийн нэрийдэхэд нөлөөлсөн байхыг үгүйсгэхгүй. Тэрчлэн хан хэмээх үг нь эзэн гэх агуулгыг илэрхийлэх бөгөөд эртний нүүдэлчдийн бөөгийн шашны үзлээр уул ус бүр эзэнтэй хэмээн үзэх агаад энэ утгаараа мөнхүү голыг Jaba han буюу Ширүүн эзэн гэх утгаар нь нэрийдэж энэ нь яваандаа Завхан болон төлөвшин тогтсон гэж үзүүштэй байна.

     Түүхийн ухааны магистр, докторант  Д.Баярсайхан
     Эх сурвалж: http://tsetsenkhairkhan_hugjil.mon.mn/

Wednesday, January 11, 2012

Солонгосын хойгийн геополитик ба Монгол

Ким III хэмээх гуч хүрээгүй жаахан залуу дэлхийн сүүлчийн сталинч, гэр бүлийн удирдлагатай “ардчилсан” социалист улсыг толгойлох болсон нь бүс нутгийн оны “онцлох” үйл явдал боллоо. Зүүн хойд Ази нь дэлхийн хүйтэн дайны харилцаа бүхий сүүлчийн бүс нутаг төдийгүй гол хөндүүр газар нь Хойд Солонгос учраас онцлохоос өөр аргагүй юм. Энэ бүс нутагт Монгол улс ч бас хамаарах тул болж буй үйл явдал бидний хувь заяанд ч эерэг сөрөг ямар нэг байдлаар нөлөөлөх нь мэдээж. Тиймээс Зүүн хойд Азийн геополитикийн тоглолтод Монгол шиг жижиг улс том үүрэгтэй оролцохгүй боловч өрнөлийг нь зөв ойлгож, өөрийн хэмжээнд идэвхи гаргаж гэмээнэ үндэсний эрх ашгаа хамгаалж чадах юм.

ХХ зуун Зүүн Хойд Азийн бүс нутагт үлдээсэн өвөөс бид нэг зүйлийг анзаарах хэрэгтэй. Өнөө болтол маргаантай байгаа нутгуудыг дайруулан шугам татаад үзвэл их л сонин дүр зураг гарч ирнэ. Хоккайдо болон Курилын арлууд, Солонгосын хойг, Өмнөд Хятадын тэнгис дэх жижиг арлууд эцэст нь Тайванийн арлыг дайруулан хагас дугуй хэлбэрийг зурж болно. Энэ санааг анх сэдэгчийн нэг буюу идэвхтэй дэмжигч нь Стратегийн судалгааны хүрээлэнгийн ажилтан О.Машбат байв. Тэр үүнийг үл хувирах газар зүйн хүчин зүйл учраас энд их гүрнүүдийн зөрчил үргэлж байна гэжээ. Энэ хагас дугуйд сүүлчийн зуун жил их гүрнүүд нөлөөгөө тогтоохын төлөө тэмцэж ирсэн бөгөөд энэ тэмцэл өнөө ч ач холбогдлоо алдаагүйгээр барахгүй идэвхжих шинжтэй болж ирлээ. Хагас дугуйд хэн ноёрхоно, тэр Rimlаndэд ноёрхох илүү боломжтой. Энэ нь Rimlаnd-ийг байнга хянаж байх төдийгүй түүнийг тойруулан бүслэх БҮСЛҮҮР юм.

Солонгосын хойгийн геостраги

Солонгосын хойг нь геостратегийн хувьд далайгаас Евро-Азийн эх газар уруу нэвтрэх гудам хэлбэрийн байрлалтай учир өрнөдийн геополитикчид Rimland буюу эх газрын эрэг хэмээн онцгой ач холбогдол өгдөг. АНУ-ын геполитикч Н.Спикмен “Хэн Rimlаndэд давамгайлж чадна, тэр дэлхийн хувь заяаг атгана” хэмээсэн онол дэвшүүлсэн. Харин  япончууд “Хятадыг эзлэн авахаас юуны өмнө Манжуур-Монголыг эзлэн авах хэрэгтэй, дэлхийг эзлэн авах гэвээс юуны өмнө Хятадыг эзлэн авах хэрэгтэй гэсэн төдийгүй “Манжуур Монголын талаарх идэвхтэй бодлого”, “Эх газрын бодлого ба Манжуур Монголын төмөр зам” гэсэн дэд гарчгууд бүхий меморандумыг гаргаж байлаа. Харин Манжуурыг эзлэхийн тулд Солонгосын хойгоор нэвтрэх хэрэгтэй билээ. Эдгээр үзэл баримтлалын дагуу Дэлхийн II дайны Японы түрэмгийлэл, дайны дараах АНУ-ын Зүүн Хойд Азид цөмийн зэвсэг бүхий цэргийн баазаа байрлуулсан, Япон, Өмнөд Солонгосын хурдтай хөгжил тодорхойлогдоно. Цаашдаа ч барууныхны Евро-Азид хяналтаа тогтоох, эдийн засаг, эрчим хүч, байгалийн баялгийн асар их нөөц уруу нэвтрэх сонирхол хэзээ ч өөрчлөгдөхгүй.

Дэлхийн II дайны төгсгөлөөр Ялтын гэрээгээр ялагч гүрнүүд ашиг сонирхлын бүсээ тохироход хамгийн том олзыг Иосиф Сталин авч чаджээ. Тэрээр Дорнод Европод нөлөөгөө тогтоохоос гадна гол сонирхол нь Ази тив байлаа. Учир нь, жолоодогчийн төлөвлөж байсан дэлхийн хувьсгалын төв ЗХУ-аас Хятадаар дамжин Солонгос, Япон, Латин Америк хүрэх тухай түүний хувьсгалт романтизм нь үнэн хэрэг дээрээ дараагийн дэлхийн III дайны тухай, мөн өөрийн гол өрсөлдөгч АНУ-ыг унагах алсын стратеги бүхий агуу төлөвлөгөө байв.

Тийм ч учраас Гадаад Монголын статус-квогийн талаар дэлхийн их гүрнүүдийн төлөөлөгчидтэй уулзахдаа "стратегийн үүднээс авч үзэхэд аль нэг цэрэгжсэн их гүрэн Гадаад Монголоос ЗХУ-ыг довтолж Сибирийн төмөр замыг таслах юм бол ЗХУ өнгөрөх нь тэр " гэж хэлээд Япон, Хятад аль аль нь Монголыг эзлэх хүчгүй учир эл санаагаа АНУ-тай холбон тайлбарласан байна. Дэлхийн хувьсгалыг ялуулахын тулд Японы Квантуны армийг бут цохих нэрийн доор АНУ-аас өрсөн Хятадаар дамжин Азид аль болох гүн нэвтэрч тэнд аль болох олон буфер социалист БНУ-уудыг байгуулах хэрэгтэй гэж үзэж  байв.

Чухам энэ сонирхлын хүрээнд Сталин Нармай Монголоос БНМАУ, Солонгосын хойгоос БНАСАУ гэсэн хоёр буферийг бий болгосон бөгөөд эдгээрийн үүрэг нь Евро-Азиас Өрнөдийн эсрэг тулсан тэнхлэгийн хүрээнд Япон, Тайванийн хоолой, Солонгосын хойгтой эсрэгцсэн түшиц газрын үүргийг давхар үүрэх болжээ. 

1950-1953 оны Солонгосын дайны үед БНМАУ нь НҮБ-д гишүүнээр элсэхээр идэвхтэй хөөцөлдөж байлаа. Хачирхалтай нь НҮБ-д элсэх гурав дахь өргөдөл гаргахдаа Солонгосын дайнд оролцож буй НҮБ-ын цэргийг гарахыг шаардаж, Хойд Солонгосоос өмнөд уруу хийсэн цэргийн интервенцийг Солонгосын ард түмний баатарлаг тэмцэл хэмээн нэрлэж байжээ. Тэр ч бүү хэл монголчууд Хойд Солонгост төрийн өндөр албаны хүнээ айлчлуулж, 18.476.000 төгрөгийн үнэ бүхий хүнсний зүйлс, хувцас хунар, 43.900 агт морь, 173.000 бог мал бэлэг болгон өгсөн төдийгүй солонгос хүүхдүүдийг нутагтаа авчирч өсгөж байсан юм. 1953 онд Солонгосын цэргийн 288 хүнийг Монголын одон медалиар шагнасны дотор Сүхбаатарын одонгоор 16 хүнийг шагнажээ. Мөн зарим эх сурвалжийн мэдээнд итгэх юм бол ЗХУ‑аас Умард Солонгост нийлүүлсэнг танк, нисэг онгоц, их буунуудыг Монгол мэргэжилтэн ажиллуулж байсан тухай ч бичсэн байх юм.

Ийнхүү өнөөгийн Солонгосын хойгийн хуваагдал хийгээд, хурцадмал харилцаа нь хүйтэн дайны өв төдийгүй АНУ, Хятад, Япон, Орос гэх их гүрнүүдийн ашиг сонирхлын зөрчилдөөнөөс үүссэн “статускво” юм. Тиймээс Умард Солонгосыг сая гаруй цэрэгтэй, цөмийн хошуутай болохоор АНУ, Өмнөд Солонгос довтлохгүй байгаа юм биш. Харин                            Хятад, Оросын эрх ашиг хөндөгдөж том дайн гарч болох учраас л энэ ядуу, жижиг, солиотой дэгдэм одоог хүртэл оршин тогтнож байна. Товчхондоо, монголчууд шиг их гүрнүүдийн хүчний тэнцвэр дээр л аюулгүй байдал, статусаа хангаж байдаг ажээ.

Ким III-ын шинэ династи бүс нутагт юуг өөрчлөх вэ

Сөрөг төсөөлөл

Бодитоор харвал юуг ч өөрчлөхгүй. Учир нь, Солонгосын коммунизм бол гэр бүлийн хамтын удирдлагатай коммунизм бөгөөд дарангуйлагч үхлээ гэхэд гэр бүлийн бусад гишүүн засаглалд хангалттай хүчтэй байсаар байдаг. Мөн Кимүүд үеэс үед дамжин өөрийн засаглалыг хүүдээ аажмаар системтэйгээр шилжүүлдэг уламжлалтай. Өнөөдөр олон судлаач, улстөрчдийн найдаж байгаа шиг залуу, баруунд боловсрол эзэмшсэн гэх Ким III гэнэт улс орноо өөрчлөхөөр шийдлээ гэхэд бусад нь түүнийг дор нь өөрчилж дараагийн гэр бүлийн гишүүнийг сонгох чадвартай бүтэц юм. Ким Чин Ирийг амьд байхад түүний ууган хүү Ким Чен Нам бэлтгэгдэж байсан боловч барууны чөлөөт амьдрал, соёлыг шүтсэн хэргээр 2001 хөөгдөж Макаод амьдрах болсон түүхтэй. Тэр ч бүү хэл түүнийг хөнөөх төлөвлөгөөг эцэг нь боловсруулсан байсан боловч гадаадад нэр хүнд нь унахаас сэрэмжлэн больсон гэдэг.

Олонх мэргэжилтэн, дипломатчдын хүлээн зөвшөөрч байгаагаар өнөөдөр залуу удирдагч Ким Чен Ун өөрийн засаглалаа бэхжүүлэхэд тодорхой хугацаа хэрэгтэй тул бүс нутгийн хэмжээний дайн дэгдээхгүй. Хойд Солонгосын 27 сая иргэнийг 600.000 орчим цэрэг улс төр, бизнесийн элитүүд удирддаг тул Ким III эхний ажил нь тэдэнтэй ойлголцох явдал юм. Энэ улс төр, цэрэг, эдийн засгийн олигархи бүтэц нь төрийн хахууль дээр өөрийн суурийг олж авдаг бөгөөд иргэдийгээ бодвол гар утас, интернэт, чөлөөт радиогоор хангагдсан байна.

Ким III энэ ажлаа аль хэдийнэ эхэлсэн бөгөөд хуурай замын цэрэг, армийн гол хүчинд өөртөө үнэнч офицерүүдийг томилж эхэлсэн байна. Харин усан флот, агаарын хүчний хувьд сэлгээ их хийгээгүй нь боловсон хүчний хомсдол, эх газрын армийг бодвол харьцангуй хүч султайг тооцсон гэж “Дипломат” сэтгүүлд бичжээ.

Харин иргэдийн хувьд ямар нэгэн бослого хөдөлгөөн өрнүүлэх бараг боломжгүй гэнэ. Учир нь зохион байгуулалттай хүчин байхгүйн дээр хүний эрх, эрх чөлөө, ардчиллын тухай системтэй ойлголт байхгүй тул ямар нэгэн “хувьсгал”-ын тухай яриа одоохондоо бодит байдал биш хүсэл мөрөөдөл төдий юм.

Гадаад орчин нөхцөлийн хувьд Умард Солонгосын гол түшиц болсон Хятад улсын уламжлалт бодлого үргэлжилж тэднийг АНУ болон холбоотнуудынх нь эсрэг бамбай бүс болгох сонирхолтой хэвээрээ байгаа болохоор Ким III-ыг ч эцэг шиг нь дэмжих бололтой.

Өөдрөг төсөөлөл

Зүүн Хойд Азийн хэлэлцээрт оролцогч улсуудын нийтлэг сонирхол Солонгосын хойгт дайн, үймээн самууныг хүсэхгүй байгаа нь Умард Солонгосын талаарх өөдрөг төсөөлөл бий болоход хүргэж байгаа юм. Хэрвээ ямар нэгэн дайн, Умардын дотор засгийн эрхийн төлөө тэмцэл, хувсгал гарлаа гэхэд Япон, АНУ цөмийн аюулаас, Өмнөд Солонгос дүрвэгчид, эмх замбараагүй байдлаас, Хятад улс хилийн дагуух солонгос гаралтай иргэдийн үймээн, дүрвэгсдээс илүү болгоомжилж байна. Хамгийн гол нь энэ бүгдийг дагаж үүсэх дэлхийн эдийн засгийн хямралыг хүсэхгүй байна.

Өнөөдөр Умард Солонгосийн иргэд дарамт шахалттай ч гэсэн жам ёсоор капиталист харилцаанд шилжиж байна. Ялангуяа Хятадтай залгаа дүүргүүдээр хар захууд олноороо ажиллаж эхэлсэн бөгөөд манай 1990-ээд оных шиг ганзагын наймаачид нууцаар бараа зөөдөг ажээ. Ингэж хөлжсөн наймаачид төрийн албан тушаалтнуудыг хахуульдах замаар алт, мөнгөний уурхайн эзэд болон хувирч байна. 

Хойд Солонгосын дүрвэгчийн гэрчилж буйгаар “Бөөний худалдаа эрхэлж, зах дээр наймаа хийхээс гадна гэр бүлээрээ гутал, унадаг дугуйны хаймер үйлдвэрлэж байна. Бас хувийн үсчний газар, эмийн сан, иллэг хийдэг газрууд бий. Албан ёсны бус ч хувийн шатахуун түгээгүүрүүд бас байдаг. Хүмүүс Хятадаас нууцаар шатахуун оруулж ирээд гэрт байрлуулсан торхноосоо бусаддаа зардаг учраас албан ёсны бус гээд байгаа юм. Мөн хувиараа барилга барьдаг, ачаа тээвэрлэдэг хүмүүс бий” ажээ.

Эдгээр өөрчлөлт нь яваандаа Хойд Солонгосыг Хятад маягийн улс төр, эдийн засгийн хоёр системтэй улс болгон өөрчлөх боломжтойг харуулж буй бөгөөд барууны боловсролтой гэгдэх Ким III-ын хувьд хийж чадах түүхэн гавъяа нь энэ ч байж болох. Эхний ээлжинд Хятадтай хиллэдэг дүүргүүдэд эдийн засгийн чөлөөт бүс байгуулах, хамтарсан уул уурхайн, үйлдвэрлэлүүд хөгжүүлэх гэсэн төлөвлөгөөнөөс эхэлж болох юм.

Монголчуудын хувьд Умард Солонгостой харьцангуй боломжийн харилцаагаа ашиглаад боомтуудад хөрөнгө оруулалт хийн газар худалдаж авбал бусад улстай Умард Солонгосын бүтээгдэхүүнийг худалдаалах, яваандаа өөрийн болон Сибирийн их баялгийг далайгаар зөөх шинэ хонгилыг үүсгэж болох юм. Хэдийгээр бүтэх хүртлээ түмэн бэрхшээл тохиолдох боловч бүтээж чадвал бидэнд гадаад далайтай холбогдох хамгийн чухал геоэдийн засгийн гарц байх болно. Харин гэр бүлийн засаглалын хувьд цааш тогтвортой үргэлжилж ахиад хэдэн жилийг үдэж Зүүн Хойд Азийн бүс нутгийн хэлэлцээрт эргэн нэгдэх, цөмийн хөтөлбөрөөсөө татгалзах зэрэг бусад оронтой тоглох гол хөзөр нь байсаар байх болов уу.

О.Чулуунбилэг
 /Жорж Вашингтоны их сургуулийн Улс төр судлалын магистрант/

Tuesday, January 10, 2012

Охид минь дээ, ухаантай бай л даа

Охид минь дээ, ухаантай бай л даа...

Охид минь дээ, ухаантай бай л даа

Охин заяа гэдэг бурханы хишиг

Олдох нэгэндээ харамгүй заяадаг ч

Огтоос өөр…. Авч явна гэдэг

Нэг л удаа амьдрах гэдэг ганц олдсон боломж чинь юм шүү дээ

Нэрээ хичээж явна гэдэг гартаа шүүрсэн од чинь юм шүү дээ

Үзэсгэлэн төгөлдөр цэцэгс хүртэл өнгө нь гандах хугацаатай байдаг

Үүрээр буусан шүүдэр хүртэл үдийн наранд үгүй болдог

Хамаагүй ээ чи баярха, ганц биеэрээ онгир

Үеийн залуусыг үнэн үгийг өнгө мөнгөнөөс доогуур тавь

Аав шигээ хүнд эрхэл, арбаын шейх шиг амьдар

Өнөө маргаашын зугааг өндөг шиг өөгүй амьдрал гэж бод

Гэхдээ амьдрал хариутай, нэг нас хүртэл тооцоотой

Гадуурхаж гишгэсэн цэцэг шиг үе чинь

Гараа даллаад ч ирэхгүй болоход

Газар дээр заяасан юм бүхэн чинь

Гарцаа байхгүй нүүрээ буруулахад

Өөрийгөө ч өрөөлийг ч зүхээд нэмэргүй

Өдөн дэр нэвт норох

Өөр нэг өдөр ирдэг юмаа….

Зурагтаар гарсан сайхан залууг зугаа цэнгээний газраас чи олохгүй ээ

Зуу зуугаар мөрөөдөх хөрөнгө зүгээр л чамд хүрээд ирэхгүй ээ

Нэгэнт шунасан сэтгэл гэдэг ёроол нь үгүй нүх учираас

Гарна гэж санасаар байтал газрын гүн рүү унасаар л байдаг юм

Нэгэнт хийсэн үйл гэдэг харваж тавьсан сум учираас

Буруу чиглэсэн хорон сум буцаж ирээд зүрхэнд чинь хатгах вий

Олон ангит савангийн дуурь

Амьдрал дээр өөрөөр гардаг юм

Харийн хүнийг дагасан заяа

Хайрцагт хуучирсан тоглоом л болдог юм

Өнгө дагасан амьдрал

Түүн шигээ баян байдаггүй

Мөнгөнд тушаасан бие

Түүн шигээ үнэтэй байдаггүй

Охид минь дээ, ухаантай байл даа….
                                                                                                    З.Даваасүрэн

Saturday, January 7, 2012

Оросын нэрт эрдэмтэн Л.Н.Гумилев

Миний гэсэн ертөнцийн нэгэхэн баганыг маань бий болоход хамгийн ихээр нөлөөлсөн хүмүүсийн нэг бол яахын аргагүй энэ агуу хүн билээ. Түүний бичсэн"Хар домог" гэгч ном миний ертөнцийг үзэх үзэлийг маань ямар ихээр өөрчилөж байсан гэж санана. Тиймдээ ч энэ хүнийг хүндлэж, хүндэтгэж явдаг билээ.  Түүний сонирхолтой амьдралынх талаарх мэдээлэлийг та бүхэндээ сонирхуулж байгаа болно.

Энэ хvн бол тvvх угсаатан, газар зvй, амьтан судлаач байсан бєгєєд Монгол, Тvрэг, Хазар, Орос, Половецуудын талаар олон арван ном, єгvvллvvд бичсэн хvн юм. Бvтээл болгонд нь заавал Монголын тухай дурьдагдсан байдаг гэдэг. Энэ эрдэмтний амьдралын нь туулж ирсэн зам дардан байсангvй. Л.Н.Гумилев 1922 онд Оросын сурвалжит гэр бvлд тєржээ. Эцэг Н.Гумилев нь яруу найрагч, угсаатны зvйч байжээ. Харин эх Анна Ахматова нь Орос, Зєвлєлтийн яруу найргийн томоохон тєлєєлєгчийн нэг байсан билээ.

А.Ахматова Сталины дэглэмийн vед "Ленинградын хэрэг" гэгчид ямар ч vндэслэлгvйгээр холбогдон хvv Л.Гумилевтайгаа хамт хилс хэрэгт гvтгэгдэн хоригдсон удаатай. Л.Гумилевт сургууль тєгсєх боломж тун бага байсан байна. Дунд сургуулиа тєгсєєд Ленинградын их сургуульд орж суралцсан боловч 1938 онд эсэргvvний хvv гэгдэн Беломорканал, Норильскийн гянданд хоригдож байгаад 1943 онд фронтод очиж торгуулийн баталионд очиж тулалдаж явсаар 1944 онд Европийг чєлєєлєх дайнд оролцсон тvvхтэй.

Тэрээр дайны дараа дутуу орхисон сургуулиа тєгсєєд байтал эх А.Ахиатоваг нь "эсэргvv шvлэгч" хэмээн хилс хэрэгт холбож мєн хvvг нь дахиад л хорьжээ. Тэрээр умард туйлын зэлvvд нутагт олон жилээр цєлєгдєж явахдаа хоёр модон хайрцаг дvvрэн номноос єєр хогшил байгаагvй гэдэг. Л.Гумилев цєлєгдєж явахдаа зvгээр суусангvй эрдмийнхээ ажлыг хийж явсан байдаг. Тэр дєрвєн удаа баривчлагдаж 19 жил шоронд суусан байна. Энэ суут эрдэмтэн Монголын газар шороон дээр гишгэж vзээгvй, аргалын утаа vнэрлэж, малчны гэрт шагайж vзээгvй хирнээ тєв Азийн уугуул нvvдэлчин Монголчуудын євєг "Хvннv нар", "Хар домог", Эртний тvрэгvvд", "Эртний орос ба аугаа их хээр тал", "Байгаагvй орны эрэлд" зэрэг уран бvтээлvvддээ Их эзэн Чингэс хааныг эзэлбээс зохих суудалд нь залж чин vнэнийг хэнээс ч айлгvй илэн далангvй хэлж бичиж байсан билээ.

Тэрээр "Эртний орос ба аугаа их хээр тал" зохиолдоо Хэрэв дорны олон зохиолд єндєр соёл иргэншилт суурин улс гvрэн нvvдэлчдээс заавал илvv хєгжил дэвшил соёлтой байж тэдэнд байнгын нєлєє vзvvлдэг, харин нvvдэлчид зэрлэг бvдvvлэг учир тэд хєгжингvй суурьшил улс орнуудыг байнга довтлон дээрэмдэж байдаг гэсэн санааг сєргvvлэн тавьж огтхон ч тийм биш гэж хариулсан байдаг байна. Тvvх судлалд Хvннv, Монгол, Тvрэг нарын зэрлэг бvдvvлэгрэхийг эсэргvvцэн шvvмжилж тєв Азийн нvvдэлчид тэднээс илvv хоцрогдмол, бvдvvлэг, зэрлэг байгаагvй гэсэн дvгнэлт хийжээ.

Харин суурьшмал улс гvрнvvд нvvдэлчдийн эсрэг харгис тvрэмгий бодлого явуулдаг байсан ба бие биеийн эсрэг бvр ч их хэрцгий алан хядлага явуулж байсан тухай олон баримт дурьдсан байдаг байна. Л.Гумилевийн vзэж байгаагаар Хvннv, Монгол, Тvрэг нар тєр засаг, цэрэг улс тєр, гадаад харилцааны єндєр соёл, євєрмєц зан заншилтай байж Ромын боол эзэмшигчдийн эзэнт гvрнийг мєхєхєд дэм vзvvлсэн гэж дvгнэжээ. Мєн Монголчуудын євєг дээдэс Унгар, Орос, Татар, Башкир, Узбек, Чуваш зэрэг угсаатан vндэстэн бий болоход нэг хэсэг нь тэдний бvрэлдэхvvнд элсэн орж одоогийн Турк угсаатан vндэстний бvрэлдэхvvнд байгаа Найман, Хэрэйд, Мангад, Жалатра, Татар, Хангирад, Барлас зэрэг олон аймгийн нэр нь Монгол угсаатны овог аймгийн нэрээс шилжиж vлдээд бараг ялгарч танигдахын аргагvй болжээ.

Дундад Ази, Европын тvvхэнд сайн муу янз бvрийн vйл ажиллагаа гvйцэтгэсэн доглон Тємєр гэгч хаан бол тvрэгжсэн Монгол угсааны барлас овгийн хvн, Бас Эдигэн ноён, Аонхирад, Монгуд, Мамай, Тємєр хvлэг нар цєм Татар гаралтай. Тvvнчлэн оросын хаан догшин Иван, оросын цэргийн жанжин Кутузов нарыг Татар гаралтай гэж vзжээ. Тэрээр "Тvvхэн vйл явдлаараа наймаа хийж болохгvй" гээд цааш нь ''тvvхэнд болсон явдлыг vнэлэхдээ бус судлах нь чухал гэж бичсэн байна. Л.Гумилев "Монголчууд гэдэг нь хvн ам, морьт цэргийн vй олон тоогоороо бусдаас давамгайлсан зэрлэг амьтад гэнэт гарч ирээд замдаа дайралдсан бvхнийг алж хядаж.

Эвдэж сvйтгэн бусад улс оронд нєхєж баршгvй гамшиг учруулсан гэсэн ойлголтыг няцааж тодорхой бичиг баримт vндэслэлтэй дvгнэлтэд хvрсэн гэдэг юм. Тухайлбал, 13 зууны эхээр Монголын олон аймгийн нийт хvн амын тоо 700 орчим мянгад хvрээд байхад Хятад 80 сая, Хоройзм, Оросын эсрэг гурван фронт дээр хvн хvчээ хуваан байлдаж байсан тул цэргийн тоогоороо хаана ч давамгайлж байгаагvй харин ч цєєн орныг ялж байсан юм гэжээ. Дорно дахинд элч гэдэг бол хvндтэй зочин учир алахыг хэзээ ч хvлээн зєвшєєрдєггvй байжээ. "Монголчууд Оростой хэзээ ч тvрvvлж дайн зарлаж байсангvй. Харин оросуудын холбоотон байсан Половецуудтай байлдаж улмаар Алтан ордны улсыг байгуулж байсан бєгєєд Орос орон бvхэлдээ Монголд эзлэгдээгvй юм.

Алтан ордны улсыг Монголчууд байгаагvй бол оросууд Герман, Польш, Литвийн довтолгоон, єрнєдийн загалмайлсан аян дайнаас хамгаалж чадахгvй. Тэдэнд монголчууд тусалсан юм" гэжээ. Монголчууд Оросын вангуудад хандаж "бид половецуудыг гэсгээх гэсэн болохоос та нартай дайтах гээгvй эв найртай байхыг хvсэж байна гээд удаа дараа єєрийн элчийг явуулж байсан боловч Оросын ноёд мулгуу санаа євєрлєн элчийг нь алж байжээ. Илгээсэн элчийг алсан тул Монголчууд 1223 онд Оросын нутагт цємрєн орж кипчакууд руу дайрч Калке гол дээр оросыг ялж дайн тєгссєн тухай баримтаар єгvvлсэн байна. Монголчууд хэзээ ч єдєж хатгаж дайн дэгдээж байгаагvйг Л.Гумилев тvvхийн судалгааныхаа бvтээлvvдэд бичсэн байдаг байна.

Тэр хvн Монголчуудад дотно байгаад зогсоогvй Монголын тvvхийг судалсаар насан эцэслэсэн юм. Тvvнийг Монголын тvvхийн болоод Чингэс хааны тухай ергєн мэдлэгтэй байсны учир очихыг хvсдэг Монгол оронд нь социализмын vзэл суртлын хар сvvдэр ирvvлээгvй гэдэг юм. Тэр манай их эрдэмтэн Б.Ринчинтэй дотно харилцаатай байсан бєгєєд нэг удаа Ленинградад эрдэмтнийг Монгол дээлтэй гэрээр нь очиход хажуу айлын нь хvмvvс ихэд сонирхон харж байсан гэх бєгєєд хожим нь эднийхээр том эрдэмтэн ирдэг юм байна гээд Л.Гумилевийн байшинг єєд нь татсан байсан гэж ярьдаг.

Найман зууны тэртээ тахир сэлэмтэй, даргар нумтай, жижиг морьтой дайрдаг Монголчууд бидний ємнєх тvvхийг хар цагаанаар нь ялган бичиж vлдээсэн Монголд элэгтэй их эрдэмтэн Л.Гумилев 1992 онд таалал тєгссєн билээ. Тэрээр та Монголд очих хvсэл байна уу гэхэд "Миний насан туршийн ганцхан биелээгvй мєрєєдєл. Одоо хэрэггvй биз дээ" гэсэн гэдэг.
                                                                  Эх сурвалж: www.olloo.mn

Friday, January 6, 2012

Би хүлээнэ

Асгараал бороо
Зун цаанаа л нэг б
үүдгэр
Урсаа л нулимс
Сэтгэл цаанаа л нэг гомдолтой
Хаялал л цас
Өвөл цаанаа л нэг жиндүүхэн
Х
өрөөл лхайр
Сэтгэл цаанаа л нэг гундуухан
Шарлал л навчис..
Намар цаанаа л нэг уйтгартай
Шаналаал з
үрх..
Сэтгэл цаанаа л нэг гунигтай
Шуураал салхи
Хавар цаанаа л нэг с
үүмгэр
Х
өсөрдөөл итгэл
Сэтгэл цаанаа л нэг д
үнсгэр
Тэнгэр цэлэмлээч
Асгарах бороо нулимстайгаа би чамайг х
үлээнэ.
Дулаан орлооч
Хаялах цас х
өрсөн хайртайгаа чамайг би хүлээнэ.
Мод ногоорлооч
Шарласан навчис шаналсан з
үрхтэйгээ чамайг би хүлээнэ.
Салхи намдлаач
Шуурах салхи х
өсөрдсөн итгэлтэйгээ чамайг би хүлээнэ.
                                                                                                          Г.Алтантуяа

Эрчүүд минь дээ

( хүний амьдрал юм хойнодоо нэгч гэсэн залуу ойлгож ухаараасай гэсэндээ ....лээ)
Эрчүүд минь дээ ухаантай байл даа

Эмзэг бас энхрий эхнэрүүдээ хайрла

Элдэвтэй жаахан үрсээ бод…

Нэг шөний жаргал байтугай

Нэг цагийн тэнэглэл

Нийтгэж сүлжсэн чиний амьдралыг нэжгээд юу ч үгүй болгох вий

Орчлон хорвоо гэдэг аваа өгөөтэй болохоор

Голж шилсэн хүүхнүүд шиг чинь ирж буцахгүй л байх

Гоо үзэсгэлэн гэдэг нүд буруулахын аргагүй ч

Голын ус шиг баригдахгүй, хов хоосон үлдэх вий

Нэг л өнгөрөх насанд бүгдэд санаархаад яах вэ

Нэг л заяасан ханиа гомдоож цөхрөөж яах вэ

Энэ хорвоод эр хүн чи, ээжийгээ баярлуулж төрчихөөд

Эргэж буцаад явахдаа ханиа гомдоож юу хийнэ..?

Мэдэж байна залуу минь.. бүү асуу

Нэг л бүсгүйгээр дуусдаг нас гэж байхгүй ч

Нэг л сэтгэлээр дуусдаг нас гэж бий..

Хэлэлцэж зөрөлдөхгүй хосууд байдаггүй ч

Хэн хэнээ гэсэн сэтгэл бас бий…

Хүний амьдрал гэдэг тэгш байдаггүй учир

Хөөрхий бүсгүй хүн ч санамсаргүй халтирах нь бий

Халтирч яваа бүсгүйд гараа сунгахын оронд

Хариу нэхэж туслах нь эрийн чанар бишээ

Халамжилж байгаа нэрээр

Хааж боогдуулж хардах нь

Хайр гэхээсээ илүү дарлал биш гэж үү

Болох болохгүй нь зааг хүн болгонд өөр ч

Болгоно бүтээнэ гэчихээд устгана гэдэг тэнэг бишүү

Богтолж суухдаа жаргаана гэчихээд

Боол адил доромжилж, хуурах нь хүн чанар мөн гэж үү

Эрчүүд минь дээ ухаантай байл даа

Эмзэг бас Энхрий эхнэрүүдээ хайрла

Элдэвтэй жаахан үрсээ бод…
                                                                             З.Даваасүрэн

Би дургүй


Ээжээсээ төрөөгүй юм шиг эмэгтэй хүнийг гомдоодог эрчүүд би дургүй
Эх х
үн болохгүй юм шиг энгэрээ сул тавих хөнгөн бүсгүйд дургүй
Эрдэм номыг хэрэггүйд тооцох хоосон толгойтонд дургүй
Эгэл амьдралаас тасарч ном шагайн суух цагаан солиотонд дург
үй
Өөрөө хөгширөхгүй юм шиг өтгөсөө зөнөсөн гэж хэлэхэд дургүй
Өрөөлийн тусыг гуйхгүй юм шиг их зан гаргахад би дургүй
Өндөг шиг өөгүй явах гэж өөрийгөө зовоож цэмцэгнэх дургүй
Өмссөн хувцсаа угааддаггүй, өөрийгөө ядуу гэж өмөөрөгсдөд дургүй
Балчир хүүхэд мэт зэмлэл сонсож чаддаггүй танхил хүмүүст дургүй
Бага залуу, дэврүүн байгаагүй мэт хэтэрхий номчирхдог хүмүүст бас дургүй
Ганган хээнцэрт хөл алдаж даган дуурайгчид дургүй
Гадаа, гэрийн хооронд худал яригч, хов хутгагчдад дургүй
Цаг зуурын үл ойлголцлоос насныхаа найзыг гомдоох дургүй
Цалингаа буухаар гэртээ харилгүй цэнгээний газар хэсэгсдэд дургүй
Буцаад ирэхгүй юм шиг эргэж харалгүй яваад өгсөн залууд дургүй
Бусдын зүйлд шунан дурлагч, араар тавигсдад хамгийн дургүй
Таван төгрөгний бараа хараад танилаа мартдаг хомхойд дургүй
Тартагтаа тулаад ирэхийн цагт эргээд хардаг бялдуучид дургүй
Дарс хүртэж зоригоон чангалж үгээ хэлдэг хулчгарт би дургүй
Таглаагүй сав мэт цалгилж санаснаа бодолгүй ярьдаг чалчаад дургүй
Галав юүлэх гэж буй мэт газар ширтэн дорой явах дургүй
Газартаа шингэхгүй, тэнгэрийнх мэт аашлах сэхүүн занд дургүй
Бүдэрч унасан чулуугаа харааж биеэ өмөөрөгсдөд дургүй
Бүлтийтэл хүлээх үрээ орхиж жаргалаа хөөгчдөд дургүй
Бусдын жаргалын төлөө биеэ золисон гэх хэтэрхий нинжинд дургүй
Бусдын зовлонгоор жаргал хийгч хэтэрхий харгист бас дургүй
Хальтарч үзээгүй юм шиг унасан нэгнээ шоолоход дургүй
Хагалж үзээгүй юм шиг алдсан нэгнээ ад үзэхэд дургүй
Цусаараа тангараг тавьж улайран дайрах хэт үндсэрхэгт дургүй
Цусаа бохирдуулж нэрээн гутаах урвагчдад бүр дургүй
Мэддэг юм шиг хоосон цэцэрхдэг их мэдэгчид дургүй
Мэдлэгээ харамлаж толгой сэгсрэх үл мэдэгчид дургүй
Дэгжин харагдах гэж биедээ таараагүй хувцас өмсөж тавгүй алхах дургүй
Дэлгүүрийн лангуунаас бараа сонгохдоо түрийвчээ тэмтрэх дургүй
Хээгүй загнах гэж хааш яаш харьцах замбараагүй залууд дургүй
Хээнцэр байх гээд хямдхан гоёсон ядсан эмэгтэйд дургүй
Муугаа үзүүлэхээс айж худлаа дүр үзүүлдэг хоосон бардамнагчид дургүй
Мууг нь үзэх гэж араас нь гэтдэг ул шагайгчид дургүй
Бусдын нууцад зөвшөөрөлгүй халддаг бүдүүлэг занд дургүй
Буруугаа хүлээж гэмээ ойлгодоггүй зөрүүд занд бас дургүй
Дургүй дургүй гэж хашгичах хямсгар занд дургүй ч
Дургүй бүхнээ тэвчиж амьдрах түүнээс илүү дургүй
Дургүйн тухай шүлгэн дэх дургүй бүхний дунд амьдрах
Дургүй хүргэсэн амьдралд харин бүхнээс илүү дуртай
                                                                             З.Даваасүрэн